Bijen

Wat zijn bijen?

Bijen zijn vliegende insecten die worden gekenmerkt door hun harige lichaam, geel-zwarte strepen en hebben meestal een angel waarmee ze kunnen steken. Bijen spelen een cruciale rol in de bestuiving van gewassen en planten, waardoor ze van groot belang zijn voor de voedselproductie en de biodiversiteit. De bij staat daarnaast bekend om de honing die hij maakt van de nectar die hij verzamelt. Honing kent vanwege zijn smaakeigenschappen en gezondheidsvoordelen tal van toepassingen, denk aan culinair en medicinaal gebruik.

Bijen zijn sociaal levende insecten die leven in kolonies, en de meeste soorten hebben een koningin die verantwoordelijk is voor het leggen van eieren en het voortplanten van de kolonie. Werkbijen zijn verantwoordelijk voor het verzamelen van nectar en stuifmeel, het bouwen en onderhouden van de bijenkorven, en het verzorgen van de larven en de koningin. Er zijn duizenden soorten bijen, allemaal met hun eigen specifieke kenmerken.

Het belang van bijen in ons ecosysteem

Bijen spelen een cruciale rol in ons ecosysteem en zijn van vitaal belang voor het in stand houden van de biodiversiteit en het voortbestaan van veel plantensoorten. Dit komt omdat bijen belangrijke bestuivers zijn van bloeiende planten, waaronder veel gewassen die door mensen worden geteeld.

Bijen zijn uitstekende bestuivers vanwege hun vermogen om grote hoeveelheden stuifmeel van bloem naar bloem te vervoeren, hun grote aantal bezoeken aan bloemen en hun selectieve bloembezoeken. Dit maakt bijen een essentiële factor in de bestuiving van vele soorten planten. Het wordt geschat dat bijen wereldwijd verantwoordelijk zijn voor de bestuiving van meer dan 70% van de gewassen die door mensen worden gegeten.

De orde van de bijen

Bijen behoren tot de orde van de Hymenoptera. Hymenoptera is een orde van insecten die wereldwijd voorkomt en waarin meer dan 150.000 soorten zijn opgenomen, waaronder bijen, wespen, mieren en sluipwespen. De naam Hymenoptera komt van het Griekse woord “hymen” wat “vlies” betekent, en “ptera” wat “vleugels” betekent. Deze orde is gekenmerkt door de aanwezigheid van twee paar vliezige vleugels en een smal “taille” of verbinding tussen het thorax- en abdomen-segment. De meeste soorten in deze orde hebben ook een angel, die bij sommige soorten kan worden gebruikt voor verdediging of aanval, en bij andere soorten wordt gebruikt voor het leggen van eieren.

De honingbij (Apis mellifera) is waarschijnlijk de bekendste uit de orde van Hymenoptera. Deze behoren tot de familie van de Apidae. Deze familie omvat meer dan 5000 soorten bijen, waaronder sociale bijen zoals honingbijen, hommels en sommige soorten solitaire bijen. De bijen in de familie Apidae zijn over het algemeen harig en hebben een relatief groot lichaam in vergelijking met andere bijenfamilies.

Soorten bijen

Zoals hierboven omschreven zijn er dus duizenden soorten bijen. Hieronder vind je een aantal van de meest voorkomende soorten:

1. Honingbijen (Apis mellifera): Deze bijen zijn waarschijnlijk de bekendste bijensoort en worden vaak gehouden voor hun honing en bestuivingsdiensten.
2. Solitaire bijen: Dit zijn bijen die alleen leven en geen sociale structuur hebben. Ze leggen hun eieren in nesten in de grond, holle stengels of gaten in hout.
3. Hommels: Hommels zijn sociale bijen die in kolonies leven, net als honingbijen. Ze zijn meestal groter en hariger dan honingbijen en spelen een belangrijke rol bij de bestuiving van bloemen en gewassen.
4. Zijdebijen: Deze bijen staan bekend om hun vermogen om zijde te produceren, die wordt gebruikt voor het bouwen van hun nesten.
5. Orchideeën bijen: Dit zijn bijen die gespecialiseerd zijn in het bestuiven van orchideeën. Ze hebben vaak lange tongen die hen in staat stellen nectar uit diepe bloemen te halen.
6. Bladcutters bijen: Deze bijen snijden stukjes blad af om te gebruiken als bouwmateriaal voor hun nesten.

Levenscyclus van bijen

De levenscyclus van bijen verschilt enigszins tussen de verschillende soorten bijen, maar over het algemeen omvat de levenscyclus van bijen vier fasen:

1. Ei: De levenscyclus van een bij begint als een ei dat is gelegd door de koningin. De eieren zijn meestal klein en wit.
2. Larve: Na het uitkomen van het ei, komt er een larve tevoorschijn. De larve voedt zich met koninginnengelei, een voedzame afscheiding die wordt geproduceerd door de werkbijen. De larve groeit snel en verandert van vorm terwijl deze zich voedt.
3. Pop: Na een tijdje stopt de larve met groeien en verpopt deze. Tijdens deze fase vindt er een metamorfose plaats waarbij de larve verandert in een volwassen bij. De pop zit in een cocon en wordt beschermd door de andere bijen in de kolonie.
4. Volwassen bij: Na het uitkomen van de pop, komt er een volwassen bij tevoorschijn. Het geslacht van de bij wordt bepaald door het voedsel dat de larve heeft gekregen. Werkbijen, die vrouwelijk zijn, beginnen meteen met het verzamelen van nectar en stuifmeel, terwijl mannelijke bijen, darren genoemd, alleen worden geboren om de koningin te bevruchten. De koningin legt eieren die uitkomen tot nieuwe bijen, waarmee de cyclus opnieuw begint.

De levenscyclus van bijen varieert in duur afhankelijk van de bijensoort. Zo kan d e levenscyclus van een honingbij variëren van enkele weken tot enkele maanden, terwijl de levenscyclus van een solitaire bij slechts enkele weken kan duren.

Belang van bestuiving

Bestuiving is een essentiële ecologische en economische functie die wordt uitgevoerd door bijen en andere bestuivende insecten. Het proces van bestuiving houdt in dat stuifmeel van de mannelijke bloemorganen van een bloem wordt overgebracht naar de vrouwelijke bloemorganen van dezelfde of een andere bloem, wat resulteert in de bevruchting en voortplanting van de plant.

Het bestuiven van gewassen zoals fruit, groenten en noten, resulteert in een hogere opbrengst en kwaliteit van de oogst. Zonder bestuiving zouden veel van deze gewassen niet kunnen groeien en zich voortplanten. Zo heeft bestuiving tevens een economische waarde, aangezien de productie van bestoven gewassen wereldwijd honderden miljarden dollars waard is. Bijen dragen dus bij aan zowel de voedselzekerheid als de economische ontwikkeling.

Bestuiving speelt ook een belangrijke rol in het behoud van de biodiversiteit en het functioneren en de stabiliteit van ecosystemen. Het draagt bij aan de voortplanting en groei van wilde planten en zorgt voor een belangrijke voedselbron voor andere dieren in het ecosysteem.

Hoe bijen bijdragen aan bestuiving

Bijen dragen op verschillende manieren bij aan bestuiving. Hieronder staan de belangrijkste manieren beschreven:

1. Bestuiving door stuifmeelvervoer: Bijen zijn uitgerust met behaarde lichamen die stuifmeel van de mannelijke bloemorganen van een plant oppikken wanneer ze nectar verzamelen. Als de bij vervolgens naar een andere bloem vliegt, wordt een deel van het verzamelde stuifmeel op de vrouwelijke bloemorganen afgezet, waardoor bestuiving plaatsvindt.
2. Bestuiving door trilling: Bijen kunnen de bloemen van sommige planten bestuiven door hun vleugels snel te trillen in plaats van stuifmeel van bloem naar bloem te vervoeren. Dit is bijvoorbeeld het geval bij tomatenplanten.
3. Bestuiving door gedrag: Sommige bijensoorten hebben unieke gedragingen die bijdragen aan bestuiving. Zo hebben orchideebijen bijvoorbeeld lange tongen die hen in staat stellen om nectar uit diepe bloemen te halen, wat helpt bij het bestuiven van deze bloemen.
4. Bestuiving door selectieve bloembezoeken: Bijen hebben de neiging om selectief te zijn in hun bloembezoeken en geven de voorkeur aan bloemen van een bepaalde kleur, vorm of geur. Dit kan bijdragen aan de overdracht van stuifmeel tussen de bloemen van eenzelfde plantensoort.

Voorbeelden van gewassen die afhankelijk zijn van bijen voor bestuiving

Er zijn talloze gewassen die afhankelijk zijn van bijen en andere bestuivende insecten voor bestuiving. Hieronder staan enkele voorbeelden:

1. Fruit. Onder andere appels, peren, perziken, pruimen, kersen, aardbeien, frambozen, bramen en bosbessen.
2. Groenten. Tomaten, courgettes, komkommers, pompoenen, paprika’s, aubergines en veel andere soorten groenten.
3. Noten. Denk aan amandelen, cashewnoten, hazelnoten, pecannoten en walnoten.
4. Gewassen voor diervoeding. Klaver, luzerne en andere gewassen die gebruikt worden als voeding voor vee en andere dieren zijn afhankelijk van bestuiving door bijen.
5. Koffie en cacao. Bijen bestuiven de bloemen van koffie- en cacaobomen, waardoor deze gewassen kunnen groeien en zich voortplanten.
6. Kruiden. Bijen bestuiven verschillende soorten kruiden zoals tijm, oregano, basilicum en rozemarijn, die veel in de keuken worden gebruikt.

Deze voorbeelden illustreren hoe belangrijk bijen zijn voor de productie van voedsel en andere gewassen.

Bedreigingen voor bijen

Bijen worden wereldwijd bedreigd door een aantal factoren, waaronder:

1. Habitatverlies. Bijen hebben een geschikte habitat nodig om te leven en te nestelen. Verstedelijking, veranderingen in landgebruik en monoculturen hebben geleid tot het verlies van natuurlijke leefgebieden voor bijen.
2. Pesticiden. Bestrijdingsmiddelen zoals insecticiden en herbiciden worden veel gebruikt in de landbouw en kunnen schadelijk zijn voor bijen. Deze chemicaliën kunnen bijen direct doden of hun voedselbronnen en leefgebieden aantasten.
3. Klimaatverandering. Veranderingen in het klimaat kunnen invloed hebben op de timing van de bloei van planten en de levenscyclus van bijen. Als de lente bijvoorbeeld vroeger begint dan gebruikelijk, kunnen de bloemen eerder bloeien dan dat de bijen klaar zijn om te bestuiven.
4. Ziekten en parasieten. Bijen kunnen worden aangetast door verschillende ziekten en parasieten, waaronder de varroamijt en de Amerikaanse vuilbroed. Deze ziekten en parasieten kunnen bijenpopulaties verzwakken of doden.
5. Veranderingen in de voedselbronnen. Bijen zijn afhankelijk van een diversiteit aan bloemen en planten om te overleven. Veranderingen in landgebruik, monoculturen en het gebruik van bestrijdingsmiddelen kunnen leiden tot minder variatie in voedselbronnen voor bijen.

Deze factoren dragen allemaal bij aan de bedreiging van bijenpopulaties wereldwijd.

Impact van het verliezen van bijen

Het verlies van bijen heeft een significante impact op het ecosysteem en de mensheid als geheel. Hieronder staan enkele voorbeelden van de impact van het verliezen van bijen:

1. Verminderde voedselproductie. Omdat bijen verantwoordelijk voor de bestuiving van een groot aantal gewassen die essentieel zijn voor de voedselproductie, kan een tekort aan bijen leiden tot een verminderde opbrengst van voedselgewassen en hogere voedselprijzen.
2. Verlies van biodiversiteit. Als bijenpopulaties afnemen, kan dit leiden tot een verlies van biodiversiteit in deze ecosystemen. Zoals eerder beschreven, spelen bijen immers een belangrijke rol bij het bestuiven van planten en bloemen in verschillende ecosystemen.
3. Economische impact. Bijen zijn van groot economisch belang voor de landbouwsector, aangezien ze verantwoordelijk zijn voor de bestuiving van veel gewassen. Het verlies van bijen kan daarom een aanzienlijke economische impact hebben.
4. Ecologische impact: Bijen spelen een belangrijke rol bij het behoud van natuurlijke habitats en ecosystemen. Het verlies van bijen kan leiden tot een verstoring van deze ecosystemen en kan leiden tot een afname van de populaties van andere dieren die afhankelijk zijn van bestuivende insecten.
5. Gezondheidsproblemen. Sommige bijensoorten zijn ook belangrijk voor de productie van honing en andere bijenproducten, die een belangrijke bron van voedsel zijn voor mensen. Het verlies van bijen kan daarom ook leiden tot gezondheidsproblemen voor mensen die afhankelijk zijn van deze producten.

Kortom, het verlies van bijen heeft een aanzienlijke impact op zowel het ecosysteem als de mensheid als geheel.

Wat kunnen we doen op bijen te helpen?

Zoals hierboven omschreven, worden bijen helaas bedreigd door verschillende factoren. Het is daarom belangrijk om de bijenpopulaties te beschermen en te ondersteunen, niet alleen vanwege hun belangrijke rol in ons voedselsysteem, maar ook vanwege hun cruciale bijdrage aan de gezondheid en veerkracht van ons ecosysteem.

Er zijn verschillende dingen die we kunnen doen om bijen te helpen. Hieronder staan enkele voorbeelden:

1. Plant bij-vriendelijke bloemen en planten. Het planten van bloemen en planten die bijen aantrekken, kan bijdragen aan het behoud van bijenpopulaties. Kies bijvoorbeeld voor bloemen die rijk zijn aan nectar en stuifmeel, zoals lavendel, krokussen, zonnebloemen en asters.
2. Vermijd het gebruik van pesticiden. Het gebruik van pesticiden kan bijen doden of hun voedselbronnen aantasten. Kies daarom voor natuurlijke alternatieven of vermijd het gebruik van pesticiden waar mogelijk.
3. Laat bloemen en planten langer bloeien. Zorg ervoor dat er het hele seizoen door bloeiende bloemen en planten in je tuin zijn, zodat bijen het hele seizoen door voldoende voedsel kunnen vinden.
4. Geef bijen een veilige plaats om te nestelen: Bijen hebben een veilige plek nodig om te nestelen. Plaats bijvoorbeeld bijenhotels in je tuin of creëer een hoekje met wat zand en wat takjes waar bijen kunnen nestelen.
5. Steun lokale imkers: Koop bijenproducten bij lokale imkers, die bijdragen aan het behoud van bijenpopulaties en de productie van honing en andere bijenproducten ondersteunen.
6. Verhoog de bewustwording: Maak anderen bewust van de belangrijke rol die bijen spelen en hoe ze kunnen helpen bij het behoud van bijenpopulaties.

Kortom, er zijn verschillende manieren waarop we bijen kunnen helpen. Door bloemen te planten die bijen aantrekken, het vermijden van pesticiden, het geven van een veilige plek om te nestelen en het ondersteunen van lokale imkers, kunnen we bijdragen aan het behoud van bijenpopulaties.